Υπό τη βυζαντινή (ανατολική ρωμαϊκή) κυριαρχία, οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης αντιμετώπιζαν πολλές απειλές. Οι Άβαροι, οι Σασσανίδες, οι Σλάβοι, οι Σταυροφόροι και οι Οθωμανοί πολιορκούσαν τη θρυλική πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ωστόσο, υπήρχε μια απειλή που καραδοκούσε στα νερά του Βοσπόρου και απειλούσε τους ναυτικούς που έρχονταν και έφευγαν από την πόλη, η οποία δεν ήταν καν ανθρώπινη. Κατά τη διάρκεια του έκτου αιώνα μ.Χ., για περίπου πέντε δεκαετίες, οι ναυτικοί στα νερά γύρω από την Κωνσταντινούπολη ζούσαν με τον φόβο μιας γιγάντιας φάλαινας.
Ο Πορφύριος, όπως ονομαζόταν η φάλαινα, ήταν διαβόητος για τις επιθέσεις του και ακόμη και για τη βύθιση πλοίων στα νερά γύρω από την Κωνσταντινούπολη. Η φάλαινα έγινε τόσο μεγάλη απειλή που ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α’ έθεσε ως σημαντική προτεραιότητα τη σύλληψη του θηρίου.
Πορφύριος: η φάλαινα που τρομοκρατούσε την Κωνσταντινούπολη
Οι κυριότερες ιστορικές πηγές για τον Πορφύριο προέρχονται από τον Προκόπιο, έναν βυζαντινό ιστορικό του έκτου αιώνα. Η φάλαινα αναφέρεται σε δύο από τα έργα του Προκόπιου, την Ιστορία των πολέμων και τη Μυστική ιστορία.
Για περίπου πενήντα χρόνια, η διαβόητη φάλαινα φέρεται να επιτίθεται σε ναυτικούς στα νερά γύρω από την Κωνσταντινούπολη. Αν και ο Πορφύριος μερικές φορές εξαφανιζόταν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, μόνο και μόνο για να επανεμφανιστεί και να επιτεθεί σε κάποιο άτυχο πλοίο που έπλεε κοντά στην ανατολική ρωμαϊκή πρωτεύουσα.
Σύμφωνα με τον Προκόπιο, ο Πορφύριος επιτίθετο σε κάθε είδους θαλάσσια σκάφη, από μικρές ψαρόβαρκες μέχρι μεγάλα εμπορικά και πολεμικά πλοία. Οι ναυτικοί ήταν πολύ κατανοητό ότι ενοχλούνταν από τις αναφορές για τις επιθέσεις φαλαινών και συχνά έκαναν παρακάμψεις για να αποφύγουν τα νερά στα οποία ήταν γνωστό ότι ο Πορφύριος συχνάζει.
Τι είδους φάλαινα ήταν ο Πορφύριος;
Σύμφωνα με τους ιστορικούς Sian Lewis και Lloyd Llewellyn-Jones, οι φάλαινες δεν ήταν καλά κατανοητές στην ύστερη αρχαιότητα, οπότε οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης πιθανότατα πίστευαν ότι ο Πορφύριος ήταν ένα θαλάσσιο τέρας.
Ο προσδιορισμός του ακριβούς είδους φάλαινας που ήταν ο Πορφύριος είναι δύσκολος. Με βάση την αφήγηση του Προκόπιου, ο Πορφύριος καταγράφηκε να έχει μήκος 13,7 μέτρα και πλάτος 4,6 μέτρα.
Κάποιοι προτείνουν ότι ο Πορφύριος μπορεί να ήταν Φυσητήρας λόγω του μεγέθους, της μεγάλης διάρκειας ζωής και της ιδιοσυγκρασίας του. Άλλοι προτείνουν ότι θα μπορούσε να ήταν μια ασυνήθιστα μεγάλη όρκα, λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική του θέση, καθώς οι πραγματικές φάλαινες σπάνια κατοικούν στα νερά που συχνάζει ο Πορφύριος.
Υπάρχει επίσης εκτεταμένη συζήτηση γύρω από την προέλευση του ονόματος αυτής της διαβόητης φάλαινας που παρενοχλούσε τους ναυτικούς της Κωνσταντινούπολης.
Μια υπόθεση υποστηρίζει ότι μπορεί να προέρχεται από τον σύγχρονο αρματολό Πορφύριο ή τον μυθολογικό γίγαντα Πορφύριο, υποδηλώνοντας τη σημασία ή τη δύναμη της φάλαινας.
Μια άλλη θεωρία που προτάθηκε από τον Αντώνη Καλδέλλη το 2010 υποδηλώνει ότι το όνομα παραπέμπει στην αυτοκρατορική πορφύρα, συμβολίζοντας την υψηλή εκτίμηση που είχε η φάλαινα. Παρομοίως, οι Sian Lewis και Lloyd Llewellyn-Jones πίστευαν ότι το όνομα σημαίνει βασιλική αξία και προκαλεί ένα αίσθημα δέους για τη φάλαινα.
Ο James Allan Stewart Evans, από την άλλη πλευρά, πρότεινε το 1996 ότι το όνομα αναφέρεται στο χρώμα του δέρματος της φάλαινας, περιγράφοντας ενδεχομένως μια βαθιά μοβ απόχρωση. Η ερμηνεία αυτή υποστηρίχθηκε από τους John K. Papadopoulos, Deborah Ruscillo και Daniel Ogden, οι οποίοι πίστευαν ότι “Πορφύριος” σημαίνει απλώς “μωβ” ή “μωβ αγόρι”. Την ετυμολογία αυτή υποστήριξε και ο Καλδέλλης το 2017.
Το τέλος του Πορφύριου
Η παρενόχληση των πλοίων από τον Πορφύριο έγινε τέτοιο πρόβλημα που ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄ αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει το ζήτημα, αν και δεν ήταν σίγουρος για το πώς να συλλάβει ή να σκοτώσει το θηρίο. Παρ’ όλα αυτά, η απειλή μιας προφανώς δολοφονικής φάλαινας που καραδοκούσε στα νερά γύρω από την Κωνσταντινούπολη ήταν σαφώς ανεπιθύμητη, δεδομένης της μεγάλης θαλάσσιας κυκλοφορίας που περνούσε από την αυτοκρατορική πρωτεύουσα.
Τελικά, το πρόβλημα λύθηκε από μόνο του. Καταδιώκοντας μια ομάδα δελφινιών, ο Πορφύριος προσάραξε στις εκβολές της Μαύρης Θάλασσας. Η φάλαινα πάλεψε να απελευθερωθεί, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να στριφογυρίσει περισσότερο μέσα στην παχιά λάσπη.
Όταν διαδόθηκε η είδηση ότι η θρυλική φάλαινα είχε προσαράξει, οι κάτοικοι της περιοχής έσπευσαν με τσεκούρια να σκοτώσουν το θηρίο. Αφού χτύπησαν τον Πορφύριο για αρκετή ώρα, τα κοψίματά τους αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά, καθώς τα τσεκούρια μετά βίας διαπέρασαν τη σάρκα της φάλαινας.
Στη συνέχεια, οι Βυζαντινοί έσυραν τον Πορφύριο πιο έξω από το νερό με σχοινιά και άμαξες, όπου μια δεύτερη προσπάθεια να πετσοκόψουν την παραθαλάσσια φάλαινα ήταν επιτυχής. Στη συνέχεια η φάλαινα χωρίστηκε σε κομμάτια κρέατος και καταναλώθηκε από τους εορτάζοντες Βυζαντινούς ή αποθηκεύτηκε για να καταναλωθεί αργότερα.Ο Προκόπιος κατέγραψε ότι ο θάνατος της φάλαινας έγινε δεκτός με αίσθημα ανακούφισης από τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης. Τα αλιευτικά σκάφη, τα πολεμικά πλοία και τα εμπορικά πλοία φορτωμένα με εμπορεύματα μπορούσαν επιτέλους να πλέουν από και προς την αυτοκρατορική πρωτεύουσα χωρίς φόβο επίθεσης… ή μήπως όχι; Μετά τη σφαγή της φάλαινας στην παραλία, κυκλοφόρησαν κάποιες φήμες ότι δεν ήταν ο Πορφύριος, αλλά κάποια άλλη φάλαινα που είχε σκοτωθεί. Έτσι, ίσως ο διαβόητος Πορφύριος ζούσε.
