Παράξενο πλάσμα, σαν να βγήκε από τη μυθολογία: Ο μεγαλύτερος καρχαρίας που έζησε ποτέ

Εκτός κλίμακας» αποκάλεσαν χαρακτηριστικά οι επιστήμονες τις αδιανόητες διαστάσεις του προϊστορικού καρχαρία, ακόμα και για ζώο της δικής του εποχής.

Τι σμβαίνει με τους καρχαρίες;

Γιατί όσο κι αν οι εξαφανισμένοι συγγενείς του δεν ήταν ακριβώς μικροσκοπικά πλάσματα, ο Otodus megalodon δεν είχε δεύτερό του σε όρους μήκους και μάζας.

Το μόνο ερώτημα που έπρεπε πια να απαντηθεί ήταν γιατί έφτανε σε τέτοιες διαστάσεις; Μιλάμε δηλαδή για ένα ψάρι 15 μέτρων! Τρεις φορές το μέγεθος του σημερινού μεγάλου λευκού.

Δεν έχει υπάρξει ξανά σαρκοφάγος καρχαρίας σε τέτοια πελώρια κλίμακα. Ο πανάρχαιος συγγενής του μάκο (ρυγχοκαρχαρίας) προβληματίζει σταθερά την επιστήμη με τις αστρονομικές διαστάσεις του.

Προσφάτως μάλιστα η επιστήμη αναθεώρησε τις απόψεις της για το μέγεθός του, εκτιμώντας τον γιγαντισμό του στα 15 μέτρα πια. Ναι, «εκτός κλίμακας» ακόμα και για προϊστορικό πλάσμα!

Οι ερευνητές ερίζουν επίσης ακόμα και για το είδος του: άλλοι τον τοποθετούν στην οικογένεια λαμνίδες (λαμνόμορφα) και άλλοι θεωρούν ότι ανήκει στις οτοδοντίδες.

Πλέον (πολύ πρόσφατα) μας λένε ότι περιλαμβανόταν στις λαμνίδες και ήταν ό,τι μεγαλύτερο έζησε ποτέ από την οικογένεια. Τουλάχιστον κατά 7 μέτρα μεγαλύτερος από τον δεύτερο μεγαλύτερο προϊστορικό καρχαρία δηλαδή.

Όσο για τους σημερινούς καρχαρίες, δεν είναι παρά κλάσματα του μεγέθους του. Ο μεγαλύτερος σαρκοφάγος των ημερών μας, ο μεγάλος λευκός (Carcharodon carcharias), δεν ξεπερνά τα 6 μέτρα. Αλλά και το μεγαλύτερο σημερινό ψάρι, ο φαλαινοκαρχαρίας (Rhincodon typus), κυμαίνεται στα 6-10 μέτρα.

Τα άλλα 13 είδη των λαμνόμορφων που οργώνουν τις θάλασσες δεν μπορούν καν να αναμετρηθούν μαζί του…

Βγαλμένος από εφιάλτη

Ο μεγαλύτερος καρχαρίας που έζησε ποτέ και ένα από τα μεγαλύτερα ψάρια που εμφανίστηκαν στον πλανήτη μας αποτελεί σωστό μυστήριο. Ο μεγαλόδων (Otodus megalodon ή Carcharocles megalodon) είχε δόντια τριπλάσιου σχεδόν μεγέθους από τα αντίστοιχα του μεγάλου λευκού καρχαρία.

Απολιθωμένα δόντια του έχουμε βρει σε μεγάλους αριθμούς, κι έτσι αποκτήσαμε μια πληρέστερη εικόνα για το τι μπορούσε να κάνει αυτό το πλάσμα. Και η επιστήμη είναι η αλήθεια εξαντλήθηκε για καιρούς και καιρούς στο μέγεθός του.

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου εκτιμά πως το ψάρι άγγιζε τα 18 μέτρα κατά μέσο όρο. Άλλοι πάλι το τοποθετούν ακόμα και στα 25 μέτρα. Ίσως γιατί έκριναν μόνο με βάση τα δόντια του. Απολιθωμένα δόντια του φτάνουν ακόμα και τα 17,8 εκατοστά.

Η πιο πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 στο περιοδικό «Scientific Reports», δεν βασίστηκε μόνο στα δόντια του, αλλά ανέλυσε και την ανατομία πέντε συγγενών του (του γένους Ίσουρος) που ζουν ακόμα (όπως ο ρυγχοκαρχαρίας, ο μακρύπτερος ρυγχοκαρχαρίας κ.ά.).

Η νέα εκτίμηση τον θέλει μικρότερο, «μόλις» 15-18 μέτρα. Και πλέον έχουμε και διαστάσεις των μερών του. Σε έναν μεγαλόδοντα 16 μέτρων λοιπόν, το κεφάλι έφτανε στα 4,65 μέτρα, το ραχιαίο πτερύγιο στα 1,62 μέτρα και ουρά είχε μήκος 3,85 μέτρα.

«Αυτό σημαίνει ότι ένας ενήλικος άνθρωπος θα μπορούσε να σταθεί πίσω από τον καρχαρία και να είναι στο ίδιο περίπου ύψος με το πτερύγιό του», παρατήρησε χαρακτηριστικά ο «Guardian».

Ο μεγαλόδων μπορεί να εξαφανίστηκε πριν από 2,6 εκατ. χρόνια, μετρούσε ωστόσο τουλάχιστον 13 εκατ. χρόνια ως ο απόλυτος βασιλιάς της θάλασσας…

Τι έτρωγε

Όπως ακριβώς και οι δεινόσαυροι, ο μεγαλόδων αγαπούσε τη ζέστη. Κι έτσι κυνηγούσε στα τροπικά και υποτροπικά νερά, ζεστά και ρηχά νερά δηλαδή, που κάλυπταν στα χρόνια του το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη μας. Απολιθωμένα δόντια του έχουν βρεθεί εξάλλου σε κάθε ήπειρο, εκτός από την Ανταρκτική. Ήταν πράγματι κοσμοπολίτης.

Οι επιστήμονες υποθέτουν μάλιστα πως εξαφανίστηκε ακριβώς όταν αυτές οι θάλασσες στέρεψαν ή κρύωσαν και ξεκίνησε η Εποχή των Παγετώνων, πλάι στο 1/3 των θαλάσσιων πλασμάτων που έγιναν τότε παρελθόν. Είτε λιμοκτόνησε μέχρι θανάτου είτε πάγωσε από τις χαμηλές θερμοκρασίες.

Πριν μπει στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας, ήταν ένας από τους ικανότερους θηρευτές του καιρού του. Τρεφόταν με μεγάλα θηλαστικά της θάλασσας, όπως φάλαινες και δελφίνια, αλλά και με άλλους καρχαρίες.

Με σαγόνια που ξεπερνούσαν τα 2 μέτρα (2,7-3,4 μέτρα, σύμφωνα με τα απολιθώματα), μπορούσε να φάει ό,τι ήθελε, φαίνεται πάντως να είχε προτίμηση στις φάλαινες.

Και έκανε πιθανότατα τις επιθέσεις του κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, όταν η φάλαινα ανέβαινε για να πάρει ανάσα. Το γεγονός ότι είχε εξαρτηθεί διατροφικά από τη φάλαινα είναι ένας από τους λόγους που φαίνεται να έχει προσυπογράψει την εξαφάνισή του.

Ως θηλαστικό, η φάλαινα μπορεί να ρυθμίζει την εσωτερική της θερμοκρασία και να μεταναστεύει έτσι σε πιο κρύα νερά. Κι αυτή η έλλειψη ικανότητας του καρχαρία να κυνηγά στα κρύα νερά πιστεύεται πως ήταν το κλειδί για τον οριστικό χαμό του.

Η επιστήμη μάς λέει πια πως έκανε τις επιθέσεις του στοχεύοντας αρχικά στα πτερύγια και τις ουρές της λείας του, ώστε να μην μπορεί να ξεφύγει. Με το θύμα ακινητοποιημένο, πήγαινε κατόπιν για το τελικό χτύπημα. Τα 276 οδοντωτά δόντια του ήταν ιδανικά για να σκίζουν σάρκες.

Όσο για το δάγκωμά του, ήταν τρομακτικό. Την ώρα που το ανθρώπινο δάγκωμα κυμαίνεται στα 1.317 νιούτον, οι ερευνητές του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου έχουν εκτιμήσει το δάγκωμά του κάπου μεταξύ 108.514-182.201 νιούτον.

Τον συνάντησε ο άνθρωπος;

Πότε εξαφανίστηκε ακριβώς, δεν είναι γνωστό. Πρέπει πάντως να χάθηκε πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος ως είδος. Δεν είναι εύκολο για την επιστήμη να υποδείξει ποτέ ακριβώς χάθηκε από προσώπου γης ο μεγαλόδων, καθώς η χρονολόγηση των απολιθωμάτων του είναι προβληματική.

Το 2014, ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης επιστράτευσε μια καινοτόμα τεχνική για να εκτιμήσει την ηλικία των απολιθωμάτων του καρχαρία.

Στο άρθρο τους, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Plos One», βρήκαν πως τα περισσότερα απολιθώματα προέρχονται από το μέσο Μειόκαινο ως και το Πλειόκαινο, πριν από 15,9-2,6 εκατ. χρόνια δηλαδή.

Αυτή είναι η ασφαλέστερη εκτίμηση που έχουμε, αν και έχουμε πολλές είναι η αλήθεια και συναίνεση δεν φαίνεται να υπάρχει εδώ. «Όλες οι ενδείξεις για την ύπαρξη του πλάσματος σταματούν πριν από 2,6 εκατ. χρόνια στα υπάρχοντα απολιθώματα», γράφουν οι ερευνητές.

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου τοποθετεί μάλιστα ακόμα παλιότερα την εξαφάνισή του, στα 3,6 εκατ. χρόνια. Αν είναι έτσι, οι παλιότεροι συγγενείς μας (Homo sapiens) αναδύθηκαν πριν από 2,5 εκατ. χρόνια, στο Πλειστόκαινο πια, οπότε πιθανότατα άνθρωπος και μεγαλόδοντας δεν συναντήθηκαν ποτέ.

Πιθανότατα, γιατί στην ίδια μελέτη της Ζυρίχης οι ερευνητές βρήκαν πως υπάρχει 1% πιθανότητα (6 στις 10.000 προσομοιώσεις του μοντέλου τους) τα δύο είδη να έχουν συναντηθεί. Θεωρούν πάντως απειροελάχιστη την πιθανότητα και αρνούνται τους «δημοφιλείς ισχυρισμούς» για συνύπαρξη ανθρώπου και προϊστορικού τέρατος.

O κανιβαλισμός

Σαν αυτά να μην είναι αρκετά για να σκιαγραφήσουν ένα πλάσμα βγαλμένο από εφιάλτη, το πράγμα γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρον.

Πολύ πρόσφατη μελέτη (Οκτώβριος 2020), που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Historical Biology» από παλαιοντολόγους του DePaul University, ισχυρίζεται πως ο κανιβαλισμός στη μήτρα ήταν ίσως ο λόγος που έστρωσε το έδαφος για τον μεγαλύτερο σαρκοβόρο καρχαρία όλων των εποχών.

Οι επιστήμονες ισχυρίζονται πως υπάρχει ένας βιολογικός δεσμός ανάμεσα στα μεγάλα και πεινασμένα μωρά, στον μεταβολισμό που δουλεύει σε ζεστά περιβάλλοντα και στις αυξήσεις του μεγέθους. Η ακόρεστη όρεξη των μικρών κάνει τη μαμά να τρώει περισσότερο και να αυξάνεται έτσι σε μέγεθος, καταλήγοντας σε ακόμα μεγαλύτερους απογόνους.

Ο καθηγητής Shimada και οι συνάδελφοί του επικεντρώθηκαν στις λαμνίδες που ζουν σήμερα, εκτιμώντας ξανά το μέγεθος του προϊστορικού συγγενή με βάση τις διαστάσεις των συγγενών του που υπάρχουν ακόμα.

Και οι περισσότεροι καρχαρίες του είδους είχαν συγκρίσιμα μεγέθη με τους σημερινούς, εκτός από 4 προϊστορικούς συγγενείς, με τον Otodus megalodon να είναι η ακραία εκδοχή όλων αυτών, τουλάχιστον διπλάσιος από τον δεύτερο μεγαλύτερο.

Η ομάδα θεωρεί πως ο μεγαλόδων ήταν μεσόθερμος, ούτε θερμόαιμος ούτε ψυχρόαιμος δηλαδή, αλλά μπορούσε να διατηρήσει σε κάποια μέρη του σώματός του υψηλότερες θερμοκρασίες. Και σε αυτό το χαρακτηριστικό αποδίδουν το τεράστιο μέγεθός του, κάτι απαγορευτικό για τους άλλους.

Πώς κατάφερε όμως ο μεγαλόδων να εξελίξει αυτόν τον θερμότερο μεταβολισμό; Ο Shimada μας λέει πως έγινε μέσω «ανταγωνισμού μέσα στη μήτρα, ακόμα και κανιβαλισμού».

Ακόμα και σήμερα, οι λαμνίδες δεν απελευθερώνουν τα αυγά τους στη θάλασσα, αλλά εκκολάπτονται μέσα στο σώμα της μητέρας. Τα νεογνά αναπτύσσονται μέσα στη μήτρα μέχρι να φτάσουν στο σημείο να βγουν στο φως. Και μιας και τα μικρά γεννιούνται πεινασμένα, τρέφονται συνήθως με τα αυγά που δεν έχουν εκκολαφτεί ή και με τα αδέλφια τους.

Ο μεγαλόδων ανήκει πλέον στις λαμνίδες και ίσως επιστράτευε τον τρόπο των σημερινών συγγενών του. Οι ερευνητές βλέπουν σε αυτόν ακριβώς τον κανιβαλισμό στη μήτρα το σημείο-κλειδί για την αύξηση της εσωτερικής του θερμοκρασίας. Άρα και τη γιγάντωση του μεγέθους του.

Η γέννηση ενός μικρότερου αριθμού μεγαλόσωμων απογόνων μπορεί να ανάγκασε τη μητέρα να καταναλώσει περισσότερη τροφή, η οποία με τη σειρά της έδειξε έναν νέο εξελικτικό δρόμο, τη θερμορύθμιση.

Αυτή είναι για την ώρα μια υπόθεση εργασίας, μια καλή υπόθεση εργασίας ωστόσο, σύμφωνα με τον θετικό τρόπο που έγινε δεκτή η έρευνα. Η επιστήμη μοιάζει εντυπωσιασμένη εξάλλου με το πλάσμα που τρεφόταν με φάλαινες και δεν φαίνεται να θέλει να εγκαταλείψει τη μελέτη του.

Ίσως εδώ αποδειχτεί πως πίσω από το θεόρατο μέγεθος του καρχαρία κρυβόταν απλώς μερικά πεινασμένα μικρά που αψήφησαν τις πιθανότητες…