Αφιερώστε αρκετό χρόνο ψάχνοντας στο Διαδίκτυο και πιθανώς θα βρείτε αυτό: “Αν οι μέλισσες εξαφανίζονταν από προσώπου γης, ο άνθρωπος θα είχε μόνο τέσσερα χρόνια ζωής.”
Η φράση αποδίδεται συνήθως στον Αϊνστάιν και φαίνεται αρκετά αληθοφανής. Εξάλλου, ο Αϊνστάιν γνώριζε πολλά για την επιστήμη και τη φύση και οι μέλισσες μας βοηθούν να παράγουμε τροφή.
Πρώτον, το εύκολο μέρος: “Δεν έχω δει ποτέ κάτι που να συνδέει το απόσπασμα με τον Αϊνστάιν”, λέει ο Mark Dykes, επικεφαλής επιθεωρητής της Υπηρεσίας Επιθεώρησης Μελισσοκομίας του Τέξας. Οι ελεγκτές αποφθεγμάτων συμφωνούν. Αλλά η διάψευση του μηνύματός του; Αυτό είναι πιο περίπλοκο.
Γιατί είναι τόσο σημαντική η επικονίαση;
Είναι σχεδόν αδύνατο να υπερτονίσει κανείς τη σημασία των επικονιαστών στο οικοσύστημά μας. Σε περίπτωση που σας ξέφυγε αυτή η μέρα στη βιολογία του γυμνασίου, όταν ένα αρσενικό λουλούδι αγαπά ένα θηλυκό λουλούδι, προσκαλεί έναν επικονιαστή για να συμπληρώσει το τρίο του. Η μέλισσα μεταφέρει τη γύρη από το αρσενικό λουλούδι στα θηλυκά λουλούδια. Λίγες ημέρες αργότερα, αναδύεται ένα καρπούζι ή ένα μήλο.
Αν και οι μέλισσες δεν είναι οι μόνοι επικονιαστές που έχουμε (νυχτερίδες, πουλιά, πεταλούδες και μερικές μύγες μπορούν επίσης να κάνουν αυτή τη δουλειά), είναι μακράν τα καλύτερα πλάσματα για τη δουλειά αυτή. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι χρειάζονται γύρη για να ταΐσουν τις προνύμφες τους, οπότε οδηγούνται βιολογικά στη συλλογή της. Άλλοι επικονιαστές επισκέπτονται τα λουλούδια μόνο για να ρουφήξουν νέκταρ και η γύρη που τους κολλάει στη διαδικασία είναι ένα ευτυχές ατύχημα.
“Επιπλέον, τα περισσότερα είδη [μελισσών] είναι χνουδωτά και αυτές οι τρίχες προσελκύουν κόκκους γύρης, καθιστώντας τις μέλισσες ακόμη πιο πιθανό να επικονιάσουν”, λέει η Jessica Beckham, μεταδιδακτορική ερευνήτρια που μελετά τις μέλισσες στο Πανεπιστήμιο του Βόρειου Τέξας.
Ποια είναι η πιθανότητα να πεθάνουν οι μέλισσες;
Αν και τα περιστατικά καταστροφής των αποικιών -ή ολόκληρες κυψέλες εξαφανίζονται μέσα σε μια νύχτα- έχουν επιβραδυνθεί τα τελευταία χρόνια, “επειδή δεν βλέπουμε τόσο υψηλά περιστατικά δεν σημαίνει ότι οι μέλισσες τα πάνε περίφημα”, λέει η Elina L. Niño, η οποία διευθύνει ένα ερευνητικό εργαστήριο μελισσών στο UC Davis, στην Καλιφόρνια. “Υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι μέλισσες και οι μελισσοκόμοι και εξακολουθούμε να χάνουμε χιλιάδες αποικίες ετησίως”, προσθέτει η Niño. Οι σημερινές μάστιγες των μελισσών περιλαμβάνουν ένα παρασιτικό άκαρι που ονομάζεται άκαρι varrao και τη νέα προεδρική κυβέρνηση.
Το 2013, η κυβέρνηση Ομπάμα εφάρμοσε ένα ερευνητικό σχέδιο για την προστασία των επικονιαστών, το οποίο ανέθεσε σε όλες τις κυβερνητικές υπηρεσίες να εξετάσουν τρόπους προστασίας των πτηνών, των νυχτερίδων, των πεταλούδων και των μελισσών. Χρησιμοποίησε αυτές τις πληροφορίες για να εφαρμόσει το σχέδιο προστασίας των επικονιαστών το 2016. Αν και το σχέδιο, το οποίο απαιτεί την αύξηση των ενδιαιτημάτων και τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων, είναι ακόμη νέο, έχει αναγγελθεί ως ένα σημαντικό πρώτο βήμα για τη βοήθεια των ευάλωτων πληθυσμών επικονιαστών. Αλλά τόσο η Niño όσο και ο Beckham ανησυχούν ότι η υπόσχεση του Trump να συρρικνώσει -ή και να καταργήσει- την EPA και να ανατρέψει τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς της εποχής Ομπάμα, μπορεί να αναιρέσει τη νίκη του 2016 του Σχεδίου Προστασίας των επικονιαστών.
“Οι επικονιαστές θα μπορούσαν να επηρεαστούν πολύ αρνητικά από την ύφεση των κανονισμών για να διατηρήσουμε τα νερά μας και άλλες φυσικές περιοχές ελεύθερες από τη ρύπανση”, λέει η Niño, προσθέτοντας ότι το έργο που επιτελεί η EPA για τη δοκιμή και τη ρύθμιση των φυτοφαρμάκων είναι ζωτικής σημασίας για να διατηρηθούν οι μέλισσες ζωντανές και παραγωγικές. Ο Beckham προσθέτει: “Η γνώμη μου είναι ότι η σημερινή κυβέρνηση δεν έχουν κατά νου το συμφέρον του περιβάλλοντος ή των επικονιαστών και προτείνουν πολιτική που θα επηρεάσει αρνητικά και τα δύο”.
Είναι οι μέλισσες -και κατ’ επέκταση εμείς- καταδικασμένες;
Ο Dykes λέει ότι δεν είναι μόνο η απόδοση αυτού του αποσπάσματος του Αϊνστάιν που είναι προβληματική, αλλά και το μήνυμα. Οι πιθανότητες είναι ότι οι άνθρωποι θα επιβιώσουν πολύ καιρό μετά την εξαφάνιση των μελισσών.
Θα μπορούσαν οι άνθρωποι να επιβιώσουν χωρίς μέλισσες;
Ας επιστρέψουμε στο σεξ των φυτών: Όπως και στο ανθρώπινο σεξ, υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι για να το κάνουν τα φυτά. “Η πλειονότητα των πηγών τροφής μας επικονιάζεται με τον άνεμο”, λέει ο Dykes, που σημαίνει ότι το αεράκι κάνει τη δουλειά των πουλιών και των μελισσών. Το καλαμπόκι και το σιτάρι, δύο βασικά προϊόντα της τυπικής δυτικής διατροφής δεν θα επηρεάζονταν από μια μαζική καταστροφή των επικονιαστών.
Ωστόσο, ενώ από την άποψη των θερμίδων το διατροφικό μας σύστημα θα ήταν ασφαλές, από την άποψη της ποικιλομορφίας τα πράγματα θα ήταν ζοφερά. Πολλά από τα προϊόντα μας, όπως τα αμύγδαλα, τα ροδάκινα, τα δαμάσκηνα, τα μήλα και τα κεράσια, βασίζονται στην επικονίαση με τη βοήθεια των μελισσών. Στην πραγματικότητα, “Μια ανάλυση της παγκόσμιας αγοράς καλλιεργειών διαπίστωσε ότι οι επικονιαστές είναι απαραίτητοι ή άκρως, μέτρια ή ελαφρώς απαραίτητοι για 91 καλλιέργειες που καταναλώνονται από τον άνθρωπο”, λέει η Niño. “Θα χάναμε σίγουρα πολλά από τα τρόφιμα που κάνουν τη διατροφή μας υγιή και θρεπτική”.
honey bee
Πώς θα άλλαζε η διατροφή μας χωρίς τις μέλισσες;
Το παραπάνω σενάριο, φυσικά, προϋποθέτει ότι δεν θα αντικαταστήσουμε τους χαμένους επικονιαστές μας με εναλλακτικές επιλογές. Τα φυτά μπορούν να επικονιάζονται με το χέρι (ή, στο μέλλον, με drone). Πέρυσι, εικόνες από την επαρχία Hanyuan της Κίνας έδειξαν ανθρώπους να επικονιάζουν με το χέρι αχλάδια, πιθανότατα ως λύση στις μαζικές μειώσεις του πληθυσμού των μελισσών της Κίνας. Αλλά η πρόσληψη ανθρώπων είναι ακριβή. “Απόφοιτοι του ΜΙΤ υπολόγισαν ότι το κόστος της χειροκίνητης γονιμοποίησης περίπου δύο στρεμμάτων μήλων θα ήταν περίπου 5.715-7.135 δολάρια. Αυτό σε σύγκριση με τη σύσταση μιας διώροφης αποικίας ανά στρέμμα με υψηλή τιμή ενοικίασης 45 δολάρια ανά αποικία και 90 δολάρια ανά δύο στρέμματα φέρει πολύ πιο βαριά τιμή”, λέει η Niño.
Το USDA εκτιμά ότι οι μέλισσες προσφέρουν κάθε χρόνο εργασία ύψους 11-15 δισεκατομμυρίων δολαρίων στους Αμερικανούς αγρότες. Αυτό είναι ένα κόστος που θα πρέπει να απορροφηθεί από τους Αμερικανούς αγοραστές, με αποτέλεσμα πολύ υψηλές τιμές. Η εκτίναξη των τιμών θα είχε επίσης κοινωνικοοικονομικές συνέπειες, λέει η Niño.
Μέσα σε μόλις τρεις μήνες από τη στιγμή που θα πέθαινε και η τελευταία μέλισσα, οι παραγωγοί θα αντιμετώπιζαν χαμηλές αποδόσεις συγκομιδής. Στις πόλεις, οι μπακάληδες θα προσπαθούσαν να εξηγήσουν στους καταναλωτές γιατί το κόστος τριπλασιάστηκε. Μέσα σε έξι μήνες, πολλοί αγρότες -ιδιαίτερα μικρής κλίμακας- θα αντιμετώπιζαν δύσκολες επιλογές σχετικά με τη μετατροπή των χωραφιών τους σε σιτάρι. Μέχρι το τέλος του πρώτου έτους, “θα είχαμε μια πολύ άνοστη και βαρετή διατροφή”, προβλέπει ο Dykes.
Αν και δεν θα ήταν το τέλος της ανθρωπότητας, ο Dykes θέλει να επισημάνει ότι ίσως θα ήταν συνετό να σκεφτούμε λίγο την αλυσίδα γεγονότων που θα μας οδηγούσε σε αυτό το σημείο – και αν υπάρχει κάποιος τρόπος να το αποφύγουμε. “Αν χάσουμε όλες τις μέλισσες μας, αυτό είναι το μικρότερο από τα προβλήματά μας”, λέει. Δηλαδή, σε εκείνο το σημείο θα ζούμε σε έναν κόσμο τόσο λερωμένο και τοξικό που θα έχουμε πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από το να πληρώνουμε 16 δολάρια το μήλο.
