Τα χταπόδια έχουν μπλε αίμα, τρεις καρδιές και έναν εγκέφαλο σε σχήμα ντόνατ. Αλλά αυτά δεν είναι καν τα πιο ασυνήθιστα πράγματα γι’ αυτά! Γνωστά για την απόκοσμη εμφάνισή τους και την αξιοσημείωτη νοημοσύνη τους, τα χταπόδια συνεχίζουν να αποκαλύπτουν εκπληκτικές ιδιότητες, ικανότητες και συμπεριφορές.
1. Έχουν περισσότερους από έναν εγκέφαλο
Είναι γνωστό ότι τα χταπόδια έχουν οκτώ πλοκάμια. Γνωρίζατε όμως ότι κάθε πλοκάμι περιέχει τον δικό του “μίνι εγκέφαλο”;
Ο Jon Ablett, επιμελητής της συλλογής κεφαλόποδων ενός Μουσείου, μας λέει περισσότερα:
Αυτή η διάταξη επιτρέπει στα χταπόδια να ολοκληρώνουν εργασίες με τα πλοκάμια τους πιο γρήγορα και αποτελεσματικά.
Επιπλέον, ενώ κάθε πλοκάμι είναι ικανό να ενεργεί ανεξάρτητα – ικανό να δοκιμάζει, να αγγίζει και να κινείται χωρίς καθοδήγηση – ο κεντρικός εγκέφαλος είναι επίσης σε θέση να ασκεί έλεγχο από πάνω προς τα κάτω.
Αυτό αποδείχθηκε πειραματικά το 2011, όταν οι ερευνητές εξέτασαν αν ένα χταπόδι μπορούσε να μάθει να καθοδηγεί ένα από τα πλοκάμια του μέσα σε έναν λαβύρινθο για να φτάσει στην τροφή. Ο λαβύρινθος σχεδιάστηκε έτσι ώστε το πλοκάμι να πρέπει να εγκαταλείψει το νερό – και έτσι να μην μπορεί να χρησιμοποιήσει τους χημικούς αισθητήρες του για να βρει την τροφή. Οι διαφανείς τοίχοι επέτρεπαν στο χταπόδι να βλέπει την τροφή. Τα περισσότερα χταπόδια κατάφεραν τελικά να οδηγήσουν το πλοκάμι τους στην τροφή – αποδεικνύοντας ότι ο κεντρικός εγκέφαλος, ο οποίος επεξεργάστηκε τις οπτικές πληροφορίες, μπορούσε να ελέγξει το χέρι.
Χάρη στους εννέα εγκεφάλους τους, φαίνεται ότι τα χταπόδια έχουν το πλεονέκτημα τόσο του τοπικού όσο και του κεντρικού ελέγχου των ενεργειών τους.
2. Απίστευτα έξυπνο
Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν το μέγεθος του εγκεφάλου ενός ζώου σε σχέση με το σώμα του ως έναν πρόχειρο οδηγό για την ευφυΐα του, καθώς δίνει μια ένδειξη για το πόσο “επενδύει” ένα ζώο στον εγκέφαλό του.
Η αναλογία εγκεφάλου-σώματος του χταποδιού είναι η μεγαλύτερη από κάθε άλλο ασπόνδυλο. Είναι επίσης μεγαλύτερος από πολλά σπονδυλωτά, αν και όχι από τα θηλαστικά.
Τα χταπόδια έχουν περίπου όσους νευρώνες έχει ένας σκύλος – το κοινό χταπόδι (Octopus vulgaris) έχει περίπου 500 εκατομμύρια. Περίπου τα δύο τρίτα βρίσκονται στα πλοκάμια του. Οι υπόλοιποι βρίσκονται στον εγκέφαλο σε σχήμα ντόνατ, ο οποίος είναι τυλιγμένος γύρω από τον οισοφάγο και βρίσκεται στο κεφάλι του χταποδιού.
Τα χταπόδια έχουν επιδείξει νοημοσύνη με διάφορους τρόπους, λέει ο Jon. “Σε πειράματα έχουν λύσει λαβύρινθους και έχουν ολοκληρώσει δύσκολες εργασίες για να πάρουν ανταμοιβές τροφής. Είναι επίσης επιδέξια στο να μπαίνουν και να βγαίνουν από δοχεία”.
3. Μπορούν να χρησιμοποιούν εργαλεία
Η χρήση εργαλείων είναι σχετικά σπάνια στο ζωικό βασίλειο και είναι κάτι που τείνουμε να συνδέουμε με τους πιθήκους, τα δελφίνια και ορισμένα πουλιά (ιδίως τα κοράκια και τους παπαγάλους). Είναι ένας καλός δείκτης της ικανότητας μάθησης. Μεταξύ των ασπόνδυλων, μόνο τα χταπόδια και μερικά έντομα είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούν εργαλεία.
Ο Jon διευκρινίζει: “Εκτός από την επίλυση εργασιών με τη χρήση εργαλείων για την ανταμοιβή της τροφής στο εργαστήριο, στη φύση τα χταπόδια έχει αποδειχθεί ότι χτίζουν μικρές φωλιές και χρησιμοποιούν πέτρες για να δημιουργήσουν ένα είδος ασπίδας για την προστασία της εισόδου”.
Συσσωρεύουν οτιδήποτε μπορούν να βρουν – πέτρες, σπασμένα κοχύλια, ακόμη και σπασμένα γυαλιά και καπάκια μπουκαλιών.
Το πιο εντυπωσιακό και πειστικό παράδειγμα χρήσης εργαλείων από τα χταπόδια ήρθε το 2009, όταν μερικά χταπόδια (Amphioctopus marginatus) παρατηρήθηκαν να συλλέγουν πεταμένες καρύδες στην Ινδονησία.
Αφού ξέθαψαν τις καρύδες, τα χταπόδια τα καθάρισαν καλά με πίδακες νερού. Στη συνέχεια τα μετέφεραν σε μια νέα θέση και τα συναρμολόγησαν ως καταφύγιο.
Αυτό καθιστά τα χταπόδια πιο ευάλωτα στα αρπακτικά, αλλά φαίνεται ότι είναι πρόθυμα να δεχτούν το βραχυπρόθεσμο ρίσκο για μελλοντική προστασία. Οι επιστήμονες που ανακάλυψαν τη συμπεριφορά αυτή υποστηρίζουν ότι αυτό, καθώς και το γεγονός ότι τα όστρακα μεταφέρονται μαζί τους για να χρησιμοποιηθούν όταν χρειαστεί, αποτελούν πειστικές αποδείξεις γνήσιας χρήσης εργαλείων.
4. Ικανότητα να αναγνωρίζει τους ανθρώπους
Τα χταπόδια έχουν μεγάλους οπτικούς λοβούς, περιοχές του εγκεφάλου που είναι αφιερωμένες στην όραση, οπότε γνωρίζουμε ότι είναι σημαντική για τον τρόπο ζωής τους.
Ο Jon προσθέτει: “Τα χταπόδια φαίνεται να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν άτομα εκτός του είδους τους, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπινων προσώπων. Δεν είναι μοναδική συμπεριφορά – ορισμένα θηλαστικά και κοράκια μπορούν επίσης να το κάνουν – αλλά είναι μάλλον ασυνήθιστη”.
5. Ασυνήθιστος τρόπος αναπαραγωγής
Πολλά αρσενικά χταπόδια δεν διαθέτουν εξωτερικά γεννητικά όργανα και αντ’ αυτού χρησιμοποιούν ένα τροποποιημένο πλοκάμι, που ονομάζεται εκτοκοτύλης, για να περάσουν το σπέρμα τους στο θηλυκό.
Ο Jon λέει: “Η εμφάνιση του hectocotylus ποικίλλει μεταξύ των ειδών. Ορισμένα μοιάζουν με σύριγγα, άλλα περισσότερο με κουτάλι και ένα – που ανήκει στο χταπόδι του Βόρειου Ατλαντικού (Bathypolypus arcticus) – μοιάζει ακόμη και με μια μικρή σχάρα για τοστ.
Κάθε είδος έχει μια ελαφρώς διαφορετική μέθοδο, προσθέτει ο Jon.
Μόλις ένα αρσενικό παραδώσει το σπέρμα του, το παιχνίδι τελείωσε. Τα περισσότερα αρσενικά χταπόδια πεθαίνουν μέσα σε δύο μήνες από το ζευγάρωμα.
6. Αυτοθυσιαζόμενες μητέρες
Η ζωή δεν είναι εύκολη ούτε για τις μαμάδες. Δίνουν κυριολεκτικά τη ζωή τους για τα μικρά τους.
‘Σε ορισμένα είδη χταποδιών, τα θηλυκά επιδεικνύουν γονική φροντίδα’, λέει ο Jon. ‘Φυλάνε τα αυγά τους, προστατεύοντάς τα από τα αρπακτικά.
Συνεχίζουν αυτή τη συμπεριφορά μέχρι να εκκολαφθούν τα αυγά. Στα είδη που ζουν σε ρηχά νερά μπορεί να διαρκέσει έως και περίπου τρεις μήνες, αλλά ορισμένα χταπόδια φτάνουν το επίπεδο της φροντίδας τους στα άκρα.
Ο τίτλος της “μαμάς της χρονιάς” πηγαίνει στο Graneledone boreopacifica. Αυτό το χταπόδι παρατηρήθηκε να επωάζει τα αυγά του επί 53 μήνες – δηλαδή σχεδόν τεσσεράμισι χρόνια. Είναι η μεγαλύτερη περίοδος ωοτοκίας που είναι γνωστή για οποιοδήποτε ζώο.
Κατά τη διάρκεια 18 καταδύσεων στα βάθη του Monterey Canyon της Καλιφόρνια, οι ερευνητές δεν είδαν ποτέ το θηλυκό να αφήνει τα αυγά του ή να τρώει οτιδήποτε, ούτε καν καβούρια ή γαρίδες που περιπλανιόντουσαν κοντά του. Αντιθέτως, οι ερευνητές είδαν το θηλυκό να χάνεται – έχασε βάρος, το δέρμα της έγινε χαλαρό και χλωμό και τα μάτια της θόλωσαν.
Η εκπληκτική αυτοθυσία της έδωσε χρόνο στους απογόνους της να φτάσουν σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης. Τα νεογέννητα του G. boreopacifica μοιάζουν με μικροσκοπικά ενήλικα μέχρι να βγουν στην επιφάνεια, δίνοντάς τους καλές πιθανότητες επιβίωσης.
Κατά την τελευταία επίσκεψη των ερευνητών, τα αυγά είχαν εκκολαφθεί και το θηλυκό είχε εξαφανιστεί.
Αν και κανένα άλλο χταπόδι δεν είναι γνωστό ότι φροντίζει τα αυγά του για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, σχεδόν όλα μοιράζονται την ίδια μοίρα: τον αναπόφευκτο θάνατο.
Δεδομένου ότι τα αρσενικά χταπόδια δεν επιβιώνουν για πολύ μετά το σεξ, η θάλασσα είναι γεμάτη από μικρά ορφανά χταπόδια.
7. Πονηρές μεταμφιέσεις και τεχνικές διαφυγής
Τα χταπόδια είναι ίσως οι πιο επιδέξιοι στο καμουφλάζ στον κόσμο.
Ο Jon εξηγεί: “Χιλιάδες εξειδικευμένα κύτταρα κάτω από το δέρμα τους, που ονομάζονται χρωματοφόρα, τα βοηθούν να αλλάζουν χρώμα σε μια στιγμή. Επιπλέον, διαθέτουν μικροσκοπικές περιοχές του δέρματος που μπορούν να επεκτείνουν ή να ανασύρουν για να αλλάζουν γρήγορα την υφή του δέρματός τους ώστε να ταιριάζει με το περιβάλλον τους”.
Εμπνευσμένοι από την εκπληκτική ικανότητα καμουφλάζ των χταποδιών (και των σουπιών), οι ερευνητές δημιούργησαν πρόσφατα ένα συνθετικό δέρμα που μιμείται τη λειτουργία και το σχεδιασμό των θηλών, δημιουργώντας ένα ελαστικό υλικό που μπορεί να προγραμματιστεί να μεταμορφώνεται σε τρισδιάστατα σχήματα.
8. Οικοδόμος των πόλεων
Με ελάχιστες γνωστές εξαιρέσεις, τα χταπόδια είναι γενικά αντικοινωνικά πλάσματα.
Αλλά το 2012, οι επιστήμονες έκαναν μια εκπληκτική ανακάλυψη στον κόλπο Jervis Bay της Αυστραλίας: το υποτιθέμενα μοναχικό ζοφερό χταπόδι (Octopus tetricus) στην πραγματικότητα χτίζει υποβρύχιες πόλεις. Οι συναθροίσεις των φωλιών σχηματίζονται από βράχους και πεταμένους σωρούς κοχυλιών από τα μύδια και τα χτένια με τα οποία είχαν γευτεί τα χταπόδια.
Τα μεγέθη σίγουρα δεν είναι στα πρότυπα του Λονδίνου, με μόνο περίπου 15 κατοίκους να ζουν στην Octopolis, όπως ονομάστηκε, και στην Octlantis – μια δεύτερη, κοντινή κοινότητα χταποδιών που μελετήθηκε το 2017. Αλλά είναι πολύ υψηλότερα από ό,τι περίμεναν οι επιστήμονες με βάση της φήμης του μοναχικού O. tetricus.
Η ζωή στην πόλη έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της, όπως όλοι γνωρίζουμε. Μεταξύ των χταποδιών που ζούσαν στο Octlantis παρατηρήθηκαν συχνές επιθετικές συμπεριφορές, κυνηγητά, ακόμη και εκδιώξεις από φωλιές.
Οι ερευνητές λένε ότι δεν είναι σίγουροι για το ποια είναι τα οφέλη της διαβίωσης σε έναν πυκνοκατοικημένο οικισμό για αυτά τα χταπόδια, αλλά ίσως πρόκειται απλώς για μια περίπτωση ανάγκης, με περιορισμένους χώρους φωλιάς που είναι διαθέσιμοι στην κατά τα άλλα επίπεδη και χωρίς χαρακτηριστικά περιοχή.
Τέλος, γιατί τα χταπόδια έχουν μπλε αίμα;
Αναρωτιέστε ακόμη γιατί το αίμα των χταποδιών είναι μπλε και τι κάνουν οι τρεις καρδιές;
Λοιπόν, το μπλε αίμα οφείλεται στο γεγονός ότι η πρωτεΐνη, η αιμοκυανίνη, η οποία μεταφέρει το οξυγόνο στο σώμα του χταποδιού, περιέχει χαλκό αντί για σίδηρο όπως έχουμε εμείς στη δική μας αιμοσφαιρίνη.
Η πρωτεΐνη με βάση το χαλκό είναι πιο αποτελεσματική στη μεταφορά μορίων οξυγόνου σε συνθήκες ψύχους και χαμηλού οξυγόνου, οπότε είναι ιδανική για τη ζωή στον ωκεανό.
Εάν το αίμα αποξυγονωθεί -όταν το ζώο πεθαίνει, για παράδειγμα- χάνει το μπλε χρώμα του και γίνεται διαυγές.
